फाली उपक्रमामुळे घडले विद्यार्थ्यांचे भविष्य

भारतीय शेती व कृषी-उद्योगाचे भविष्य बदलणाऱ्या ‘फ्युचर ॲग्रिकल्चर लीडर्स ऑफ इंडिया’ (FALI) ह्या उपक्रमाने नुकतेच अकरावे वर्ष पूर्ण केले. २७ एप्रिल ते ४ मे २०२५ या कालावधीत फाली ११ अधिवेशनाचे आयोजन जैन इरिगेशन सिस्टीम्स् लि., जैन हिल्स, येथे झाले. तीन टप्प्यात झालेल्या अधिवेशनामध्ये फालीचे १,१०० पेक्षा जास्त विद्यार्थी त्यांच्या ९० फाली कृषी शिक्षकांसह आणि फाली ११ अधिवेशनला सहकार्य करणाऱ्या कंपन्यांमधील ५० हून अधिक उच्चस्तरीय आणि वरिष्ठ व्यवस्थापकांसह सहभागी झाले होते. फाली मध्ये आता ४५,००० पेक्षा जास्त माजी विद्यार्थी आहेत आणि २०३२ पर्यंत ही संख्या २,५०,००० पर्यंत वाढविण्याचे उद्दिष्ट आहे. फाली मध्ये इंटर्नशिप, शिष्यवृत्ती आणि कृषी उपक्रमांसाठी सुरुवातीचा निधी (सीड फंडिंग) असे विविध सक्रिय माजी विद्यार्थी उपक्रम चालू आहेत. महाराष्ट्र, गुजरात, मध्य प्रदेश आणि राजस्थान ह्या कृषी क्षेत्रातील चार प्रमुख राज्यांमध्ये फाली सध्या कार्यरत आहे. त्यात फालीचे १५ माजी विद्यार्थीसुद्धा सहभागी झाले होते. फालीशी जुळल्यानंतर कृषीक्षेत्राला आपले करिअर मानून व्यवसाय किंवा शैक्षणिक क्षेत्रात प्रगती करत मोठी उलाढाल त्यांनी केली, शैक्षणिक वर्षाच्या निर्णायक टप्प्यात फालीसारखे आपल्या मातीशी घट्ट नाते समजविणारे शिक्षण मिळाल्यानेच आमचे भविष्य घडतेय..असे म्हणणाऱ्या फालीच्या माजी विद्यार्थ्यांच्या यशोगाथा…

फालीचे यशस्वी शिलेदार – १) अमोल चव्हाण (अंबातांडा, ता. कन्नड, जि. छत्रपती संभाजीनगर) :- अमोलने पहिल्या आणि दुसऱ्या (२) फाली (FALI) संमेलनात २०१५ ते २०१७ या काळात भाग घेतला होता. तो पहिला फाली (FALI) चा माजी विद्यार्थी आहे तो सध्या फाली (FALI) कृषी शिक्षक (अॅग्रीकल्चर एज्युकेटर- एई)  बनला आहे. अमोल चव्हाण यांचे बालपण महाराष्ट्रातील अहिल्यानगर जिल्ह्यातील एका लहान आदिवासी गावात गेले. त्यांचा जन्म  ऊसतोड कामगार कुटुंबात झाला. अमोल आणि त्याच्या कुटुंबाला अनेक अडचणींचा सामना करावा लागला. मात्र अमोलमध्ये शिकण्याची आणि प्रगती करण्याची जिद्द होती.

फाली संमेलनातील सहभाग हा त्याच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा टप्पा ठरला. अमोलला प्रात्यक्षिक प्रकल्प आणि आधुनिक शेतीविषयक ज्ञानाच्या माध्यमातून शेती आणि शिक्षण यांची आवड निर्माण झाली. त्याने कृषीशास्त्रात बी.एस्सी. पूर्ण केले, आणि त्याच वेळी आपल्या कुटुंबालाही आधार दिला. त्याचा प्रवास पूर्णत्वास गेला जेव्हा त्याची नंदुरबार जिल्ह्यात फाली (FALI) कृषी शिक्षक म्हणून निवड झाली आणि त्याच व्यासपीठावर अभिमानाने तो परत आला.

२) अथर्व कोकरे (भिकोबानगर, ता. बारामती, जि. पुणे) :- अथर्वने २०१८ ते २०२० दरम्यान फाली 5 आणि 6 संमेलनांमध्ये भाग घेतला होता. आता शिक्षण घेत असतानाच तो भाजीपाला निर्यात करून एक यशस्वी शेती व्यवसाय चालवत आहे. फाली (FALI) कार्यक्रमाच्या काळात अथर्वला शेडनेट शेतीची आवड निर्माण झाली. पारंपरिक पद्धतींपलीकडे जाऊन अधिक उत्पादन मिळवण्यासाठी आधुनिक शेती तंत्रज्ञान अवलंबण्याची प्रेरणा त्याला मिळाली. शेतीप्रती असलेली आवड अथर्वने आता एका यशस्वी व्यवसायात रूपांतरित केली आहे. पुण्यात शिक्षण घेत असतानाच तो एका शेतीवर आधारित उपक्रमाचे व्यवस्थापन करतो, ज्यामधून तो भाजीपाला निर्यात करतो.

आज आपल्या शेतात अथर्व शेडनेट संरचनेचा वापर करून भेंडी, टोमॅटो, शेवंती, फुले आणि ढोबळी मिरची (शिमला मिरची) यांची लागवड करतो, जे पीक वाढीसाठी आदर्श वातावरण निर्माण करते. केवळ अर्ध्या एकरात सुमारे ९,००० रोपे लावून त्याचे उद्दिष्ट ३० ते ३५ टन उत्पादनाचे आहे. या उपक्रमातून उल्लेखनीय यश मिळाले आहे. अवघ्या पाच महिन्यांत ₹२.५ लाखांची गुंतवणूक करून त्याने सुमारे ₹४ लाखांचा नफा कमावला.

3) अक्षय माळी (सामोडे, ता. साक्री, जि. धुळे):- अक्षयने २०२१ ते २०२३ दरम्यान फाली (FALI) 8 आणि 9 मध्ये सहभागी झाला होता. त्याने आपल्या पाच एकर कुटुंबाच्या शेताला फायदेशीर भाजीपाला उत्पादन करणाऱ्या शेतात रूपांतरित करण्यात मदत केली आणि त्याचे आता बियाण्यांची नर्सरी सुरू करण्याचे नियोजन आहे. त्यांच्या कुटुंबाकडे ५ एकर शेती आहे, त्यापैकी ३.५ एकर बागायती आणि १.५ एकर जिरायती आहे. फाली (FALI) मध्ये सहभागी होण्यापूर्वी ते खरिपात सोयाबीन आणि मका पिकांची लागवड करत असत.

(फाली) FALI मध्ये सहभाग घेतल्यानंतर अक्षयने त्याच्या वडिलांना उच्च-मूल्य असलेल्या भाजीपाला शेतीकडे वळण्यास प्रवृत्त केले. त्यांनी फ्रेंच बीन्स आणि फ्लॉवरच्या सुधारित जातींची लागवड सुरू केली. चांगले शेती तंत्र आणि बाजाराची जाण यामुळे फरसबी (फ्रेंच बीन्स) मध्ये ११ टन प्रति हेक्टर इतका उत्पादन घेतले, जे त्या परिसरातील सर्वाधिक उत्पादनांपैकी एक होते. त्याला स्थानिक बाजारात ₹१४ प्रती किलो दर मिळाला. अक्षयच्या प्रयत्नांमुळे कुटुंबाचे उत्पन्न ₹२.५ लाखांवरून ₹४.२५ लाखांपर्यंत वाढले. अक्षय लवकर प्रवेश घेणारा फाली विद्यार्थी आहे. आतापर्यंतच्या यशामुळे प्रेरित होऊन तो पुढील हंगामात बी-बियाणे निर्मिती सुरू करण्याचा आणि शेजारच्या शेतकऱ्यांना उच्च-गुणवत्तेची बियाणे पुरवण्याचा व्यवसाय करण्याचा विचार करत आहे.

4) अनिकेत दादासाहेब भिसे (मयानी, ता. खटाव, जि. सातारा) :- अनिकेतने २०१६ ते २०१८ दरम्यान फाली (FALI) ३ आणि ४ मध्ये सहभाग घेतला. आपला ट्रॅक्टर भाडे व्यवसाय सुरू ठेवतांना त्याने ऑटोमोबाईल अभियांत्रिकीमध्ये पदविका अभ्यासक्रम (डिप्लोमा) पूर्ण केला. फाली (FALI) मध्ये अनिकेतने लघु शेतकऱ्यांसाठी कमी किमतीचा ट्रॅक्टर तयार केला, ज्यामध्ये ४HP इंजिन आणि पुनर्वापरित साहित्याचा वापर करून नांगरणी, पेरणी, कापणी आणि वाहतूक यांसाठी उपयोग होणारे बहुपर्यायी यंत्र विकसित केले. त्याच्या या इनोव्हेशन प्रकल्पाला फाली (FALI) ४ अधिवेशनात दुसरा क्रमांक मिळाला.

त्याने २०२१ मध्ये स्वतःची कंपनी सुरू केली – ‘अनिकेत अ‍ॅग्रो इनोव्हेटर्स’ नावाने नोंदणीकृत असलेली ही कंपनी लघु शेतकऱ्यांना परवडणाऱ्या दरात ट्रॅक्टर भाडे सेवा पुरवते. २०२३ मध्ये फाली अॅल्युम्नी वेंचर प्रोग्रॅम (FALI Alumni Venture Program) अंतर्गत (स्टारअॅग्री बझार) StarAgri कडून त्याला ₹५०,००० चे बीज भांडवल मिळाले. २०१८ मध्ये अनिकेतची निवड अशोका चेंजमेकर अॅवॉर्ड (Ashoka Changemaker Award) साठी झाली आणि त्याला २०१९ मध्ये हैदराबाद येथील राष्ट्रीय ग्रामीण विकास संस्थेमार्फत Best Innovator Award व ₹१ लाख रोख पारितोषिकाने गौरविण्यात आले. अनिकेत आपली कंपनी यशस्वीपणे चालवत असून, नवनवीन प्रयोग करून स्थानिक शेतीसाठी पाठबळ देत आहे.

५) आविष्कार माळी (काळेढोण, ता. खटाव, जि. सातारा) :- याने फाली (FALI) २०१७ ते २०१८ दरम्यान २ आणि 3 मध्ये भाग घेतला. इंजिनिअरिंग डिप्लोमा पूर्ण केल्यानंतर, तो सध्या सेंद्रिय शेतीतील एक यशस्वी उद्योजक झाला आहे. तो सेंद्रिय पद्धतीने शेती करत आहे. त्याने आयटीआय (ITI) चा सिव्हिल इंजिनिअरिंग डिप्लोमा प्राप्त केला आहे. आविष्कारने २०१९ मध्ये एएम फार्मर (‘AM Farmer’) नावाने सेंद्रिय शेती उपक्रम सुरू केला, जो स्थानिक ग्राहकांना ताजी उत्पादने वितरीत करतो. आर्थिक वर्ष २०२४/२५ मध्ये त्याचा नफा ₹१०.५ लाख इतका झाला असून, सध्या दररोज २०० किलो उत्पादनांची विक्री होत आहे.

आविष्कार आता व्यवसाय विस्ताराच्या तयारीत असून, समविचारी शेतकऱ्यांशी भागीदारी करून काम वाढवण्याचा विचार करत आहे. विक्री वाढवण्यासाठी तो सध्या एक मोबाइल अ‍ॅप विकसित करत आहे. २०२३ मध्ये त्याला फाली माजी विद्यार्थी व्हेंचर प्रोग्रॅम (FALI Alumni Venture Program) अंतर्गत ओम्नीव्होर (Omnivore) कडून बीज भांडवल आणि मार्गदर्शन मिळाले. तो अविष्कार फाली (FALI) ११ अधिवेशनात सहभागी होणार आहे.

६) गौरव शरद शिंदे (कासारे, ता. साक्री, जि. धुळे) :- गौरवने २०१९ ते २०२१ पर्यंत फाली ६ आणि ७ संमेलनांमध्ये भाग घेतला होता. तो सूक्ष्मजीवशास्त्रात बीएससी करत आहे आणि गोदरेज अ‍ॅग्रोव्हेट येथे इंटर्नशिप पण करत आहे.  तो शेतकऱ्यांना नेहमी मदत करत असतो. . फाली (FALI) मध्ये, गौरवने आधुनिक कृषी पद्धती, व्यवसाय नियोजन आणि आर्थिक व्यवस्थापन याबद्दल मौल्यवान ज्ञान मिळवले. १२ वी पूर्ण केल्यानंतर, गौरवची गोदरेज अ‍ॅग्रोव्हेट येथे एका महिन्याच्या इंटर्नशिपसाठी निवड झाली,  जिथे त्याने पशुखाद्य विपणन, कंपनीचे कामकाज आणि ग्राहक संबंध निर्माण करण्याबद्दल शिकले. या अनुभवामुळे कृषी उद्योगात काम करण्याचे, शेतकऱ्यांना पाठिंबा देण्याचे आणि या क्षेत्राच्या वाढीला हातभार लावण्याचे त्याचे ध्येय दृढ झाले.

७) पार्थ प्रफुल्ल लांबे (दानोली, ता. शिरोळ, जि. कोल्हापूर):- पार्थने २०१९ ते २०२० या कालावधीत फाली (FALI) ७ मध्ये सहभाग घेतला होता. भाजीपाला रोपांची यशस्वी नर्सरी चालवताना शेती विषयात बीएससी करीत आहे. पार्थने २०२१ मध्ये भाजीपाला रोपांची रोपवाटिका स्थापन केली. त्याची रोपवाटिका स्थानिक शेतकरी आणि उत्पादकांना उच्च दर्जाची भाजीपाला रोपे पुरवते, टोमॅटो, मिरची आणि ऊसाच्या निरोगी आणि जोमदार जातींवर लक्ष केंद्रित करते. दर्जेदार आणि वेळेवर वितरणासाठीची त्याची वचनबद्धता यामुळे त्याचा व्यवसाय यशस्वी आणि फायदेशीर ठरला आहे. आर्थिक वर्ष २०२४/२५ मध्ये, विक्री २५-३० लाख होती आणि नफा ७-८ लाख होता. पार्थ शेतकऱ्यांना त्यांचे उत्पादन आणि उत्पन्न वाढवण्यास मदत करतो आणि स्वतःकडे एक यशस्वी तरुण उद्योजक म्हणून बघतो. 

८) प्रतीक नारायण राजोळे (राजोळे-करंजगाव, ता. निफाड, जि. नाशिक:– प्रतीकने २०२१-२०२२ या काळात फाली ((FALI) ८वमध्ये भाग घेतला होता. शेती उपकरणे भाड्याने देण्याचा व्यवसाय चालवत असतांनाच तो विज्ञान विषयात पदवी मिळवत आहे. २०२३ पासून, प्रतीकने त्याच्या वडिलांच्या ट्रॅक्टरचा वापर करून शेती अवजारे भाड्याने देण्याचा व्यवसाय चालवला आहे. अनुभव मिळवल्यानंतर, त्याने गहू साफ करण्याच्या यंत्रात गुंतवणूक करून आपल्या सेवांचा विस्तार केला. उन्हाळ्याच्या सुट्ट्यांमध्ये तो शेतकऱ्यांना भाड्याने सेवा देतो. प्रतीक त्याच्या उद्योजकीय भावनेने प्रेरित होऊन अधिक ट्रॅक्टर आणि शेती अवजारे यामध्ये गुंतवणूक करून आपला व्यवसाय आणखी वाढवण्याचे उद्दिष्ट ठेवतो.

९) स्वप्नील गोविंदा पाटील (चहार्डी, ता. चोपडा, जि. जळगाव):-स्वप्नील २०१९ ते २०२० या काळात  फाली ७ मध्ये सहभागी झाला होता. म्हशींच्या दुधाचा यशस्वी व्यवसाय चालवत असताना कॉम्प्युटर अॅप्लीकेशन (संगणकाचे उपयोग) मध्ये पदवी मिळवण्यासाठी (बीसीए) प्रयत्न करत आहे. स्वप्निलने ड्रॅगन फ्रूट लागवडीवरील त्याच्या टीमच्या प्रकल्पासह त्याने शालेय स्तरावरील व्यवसाय स्पर्धेत प्रथम क्रमांक पटकावला. तो बीसीए ही कॉम्प्युटरमधील पदवी घेत आहे. 

स्वप्निल पिढ्यानपिढ्या चालत आलेला एक यशस्वी म्हशी दूध उत्पादन व्यवसाय चालवतो. सध्या तो स्वच्छ वातावरणात १० निरोगी म्हशींचे संगोपन करतो, स्वच्छता आणि निरोगी खाद्यान्नाच्या त्याच्या वचनबद्धतेसह दर्जेदार दूध उत्पादन करतो. ग्राहकांच्या समाधानावर त्याचे लक्ष केंद्रित केल्यामुळे स्वप्निलला स्थानिक खरेदीदारांशी मजबूत संबंध ठेवता आले आहेत. आर्थिक वर्ष २०२४/२५ मध्ये त्याचे उत्पन्न ९-९.५ लाख रुपये होते आणि त्याचा नफा ४.५-५ लाख रुपये होता.

१०) तैय्यब तडवी (लोहारा, ता. रावेर, जि. जळगाव):– तैय्यबने २०१८ ते २०१९ या काळात फाली (FALI) ६ संमेलनामध्ये भाग घेतला होता. त्याने इतिहासात बीए केले आहे आणि त्याने त्याच्या सहा एकर एफ अँड व्ही फार्ममध्ये नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर केला आहे. तय्युब हा एक समर्पित शेतकरी आहे. त्याने त्याच्या सहा एकर शेतीत नवीन तंत्रज्ञानाचा अवलंब केला आहे. तो प्रामुख्याने टरबूज आणि काकडीची लागवड करतो. मल्चिंगसह आधुनिक पद्धतींचा वापर केल्यामुळे त्याचे उत्पादन जास्त येते.  त्याचे टरबूजचे उत्पादन प्रति एकर ७०००-८००० किलो आहे आणि काकडीचे उत्पादन प्रति एकर ५०० किलो आहे. हे उत्पादन इतर शेतकऱ्यांपेक्षा सुमारे ३-४ टक्के जास्त आहे. आर्थिक वर्ष २०२४/२५ मध्ये, त्याने आधुनिक शेतीचे आर्थिक फायदे दाखवून ३.५-४ लाख रुपयांचा नफा कमावला.

११) आरती शिंदे (ताडशिवणी, ता. सिंदखेड राजा, जि. बुलढाणा) :- आरतीने २०२० ते २०२१ पर्यंत फाली (FALI) ७ मध्ये सहभाग घेतला होता. तिने केमिकल इंजिनिअरिंगमध्ये बी.टेक केले आहे. ती वैज्ञानिक नवोपक्रमाद्वारे शेतीत परिवर्तन घडवून आणण्यासाठी प्रयत्न करत आहे.  फ्युचर अ‍ॅग्रीकल्चर लीडर्स ऑफ इंडियामध्ये (फाली) संमेलनात तिच्या सहभागासह तिचे उद्दिष्ट पर्यावरणपूरक रसायने आणि मातीचे आरोग्य वाढवणाऱ्या, पीक उत्पादन सुधारणाऱ्या आणि हानिकारक पर्यावरणीय परिणाम कमी करणाऱ्या शाश्वत प्रक्रियांवर संशोधन आणि विकास करणे आहे. प्रगत रासायनिक तंत्रज्ञानासह शाश्वत शेती पद्धतींचे मिश्रण करून, आरती अशा भविष्याची कल्पना करते, जिथे शेती अधिक कार्यक्षम, शाश्वत आणि सुलभ असेल. तिचे ध्येय भविष्यातील पिढ्यांसाठी शेती सोपी आणि अधिक उत्पादक बनवणे आहे.

१२) अथर्व गिरीगोसावी (माहूली, ता. खानापूर, जि. सांगली): अथर्वने २०१८ ते २०१९ या काळात फाली ५ मध्ये भाग घेतला. त्याने फुलांच्या आंतरपीकांसह विविधता आणि तंत्रज्ञानाची ओळख करून दिली आहे. त्याने मल्टी कल्टीव्हेटरवरील त्याच्या प्रकल्पासाठी फाली कन्व्हेन्शनमध्ये फाली अ‍ॅग्नोव्हेशन स्पर्धा जिंकली. अथर्व कोल्हापूरच्या विटा येथील बलवंत कॉलेज, शिवाजी विद्यापीठ येथे संगणक विज्ञानात बी.एससी करत आहे. मायणी, सातारा येथील फालीचे माजी विद्यार्थी असलेल्या अर्थव यांनी दोन वर्षांच्या फाली कार्यक्रमाद्वारे वैविध्यपूर्ण शेतीचे फायदे शोधून काढले. त्यांनी त्यांचे वडील प्रदीप गिरीगोसावी यांना शतावरी या औषधी वनस्पतीसोबत आंतरपीक घेण्यास, गलांडाची फुले लावण्यास राजी केले.

माती परीक्षण केल्यानंतर आणि आवश्यक खतांचा डोस निश्चित केल्यानंतर, अथर्व आणि त्याच्या कुटुंबाने जुलैमध्ये गलांडाची फुले आणि ऑक्टोबर २०१८ मध्ये शतावरीची फुले एका एकरवर लावली. नोव्हेंबरपासून त्यांनी दररोज ७५-८० किलो फुलांचे उत्पादन मिळवले आणि स्थानिक बाजारात ते ५०/किलो या दराने विकले. अथर्वला शतावरीमधून ₹२ लाखांपर्यंत नफा मिळण्याची अपेक्षा आहे आणि निव्वळ उत्पन्नात ४०% वाढ अपेक्षित आहे. २०१८ ते २०२५ पर्यंत २ लाखांवरून ३-४ लाखांपर्यंत वाढ. अथर्वचा नाविन्यपूर्ण दृष्टिकोन त्याच्या कुटुंबाच्या शेती व्यवसायाला लक्षणीय फायदे देण्यास सज्ज आहे. अथर्व FALI ११ अधिवेशनात सहभागी झाला होता.

१३) पल्लवी धाडगे (अंजनगाव, ता. बारामती, जि. पुणे):-पल्लवीने २०१७ ते २०१९ पर्यंत FALI ४ आणि ५ मध्ये भाग घेतला. फाली ५ संमेलनामध्ये प्रथम पारितोषिक विजेत्या, संगणक शास्त्रात बीएससी असलेल्या, तिने एक यशस्वी, आधुनिक दुग्ध व्यवसाय उभारला आहे. २०१९ मध्ये पल्लवीच्या टीमने भाजीपाला सूपवरील तिच्या प्रकल्पासाठी फाली (FALI) संमेलनामध्ये प्रथम क्रमांक पटकावला. पल्लवीने संगणक शास्त्रात बॅचलर पदवी घेतली आहे.

पल्लवीचा डेअरी फार्म काही गायींमध्ये छोट्या गुंतवणुकीपासून सुरू झाला. समर्पण आणि कठोर परिश्रमामुळे तिचा व्यवसाय वाढला आणि आता तिच्याकडे १५ गायी आहेत, ज्यापैकी सहा गायी दररोज ९५ ते १०० लिटर दूध देतात, म्हणजेच प्रति गाय सुमारे १६ लिटर. प्रति लिटर ₹३१ दराने, तिचे मासिक उत्पन्न सुमारे ₹९३,००० आहे आणि तिचा नफा दरमहा सुमारे ₹५५,००० आहे. पल्लवीने नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर करून तिचा व्यवसाय वाढवण्याची योजना आखली आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढेल आणि राहणीमान सुधारेल अशा गायीपालनाच्या क्षमतेचे प्रदर्शन होईल. तिची यशोगाथा तरुण उद्योजकांना, विशेषतः महिलांना त्यांच्या आवडी पूर्ण करण्यासाठी आणि भरभराटीचे व्यवसाय उभारण्यासाठी प्रेरित करते.

१४) प्रतिक्षा नागरे (मोळ, ता. खटाव, जि. सातारा) :- प्रतिक्षा फाली २ आणि ३ संमेलनामध्ये भाग घेतला होता. शेतकऱ्यांना आधुनिकीकरण करण्यास मदत करण्यासाठी कृषी अधिकारी बनण्याचा प्रयत्न करत आहे. ती शेतीमध्ये एम.एससी करत आहे. ती आरसीएसएम कॉलेज ऑफ अॅग्रिकल्चर, कोल्हापूर, (एमपीकेव्ही, राहुरी येथे कृषी विषयात एमएससी करत आहे. २०१६ मध्ये तिने फाली कन्व्हेन्शनमध्ये भाग घेतला होता, तिच्या टीमने कुक्कुटपालन या प्रकल्पासाठी शालेय स्तरावरील व्यवसाय योजना स्पर्धा जिंकली होती. फाली संमेलनातून प्रेरित होऊन, प्रतिक्षा शेतीत करिअर करत आहे. तिचे ध्येय सरकारी कृषी अधिकारी बनून महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांची सेवा करणे आहे. तिच्या महाविद्यालयातील सर्वोत्तम कामगिरी करणाऱ्या विद्यार्थ्यांपैकी एक म्हणून, प्रतिक्षा तिची इच्छा पूर्ण करण्याच्या मार्गावर आहे.

१५) प्रीतम शहा (चहार्डी, ता. चोपडा, जि. जळगाव):– प्रीतमने २०१८ ते १९ या काळात फाली (FALI) ५ संमेलनामध्ये भाग घेतला. ऑनर्ससह बीएससी अ‍ॅग्रीकल्चर करत आहे आणि जीएव्हीएल इंटर्नशिपसह, पोल्ट्री व्यवसाय स्थापन करण्याची योजना आहे. प्रीतमने पीक विज्ञानावर लक्ष केंद्रित करून ११वी आणि १२वी पूर्ण केली आहे. तो आता गुजरातमधील पारुल विद्यापीठातील कृषी महाविद्यालयातून कृषी विषयात बीएससी करत आहे. FALI कडून प्रेरणा घेऊन, प्रीतम पशुपालन आणि कुक्कुटपालन व्यवस्थापनावर लक्ष केंद्रित करून शेतीमध्ये करिअर करण्याची योजना आखत आहे. दूध, अंडी आणि सेंद्रिय खते यासारख्या आवश्यक उत्पादनांचा पुरवठा करणारा व्यवसाय स्थापन करणे हे त्याचे ध्येय आहे, ज्यामुळे समुदायाच्या अन्न आणि कृषी गरजा पूर्ण होतील. प्रीतमने २०२३ मध्ये UPL सोबत चार आठवड्यांचा फाली (FALI) चा माजी विद्यार्थी इंटर्नशिप कार्यक्रम पूर्ण केला.

१६) सानिका कोळेकर (कुरुंदवाडी, ता. शिरोळ, जि. कोल्हापूर) :- सानिका पुणे कृषी महाविद्यालयातून बीएससी कृषी पदवी घेत आहे. ती शाश्वत तंत्रज्ञानाचा परिचय करून देण्यासाठी कृषी विस्तार अधिकारी बनू इच्छिते.  सानिकाने २०१९ आणि २०२० मध्ये फाली ६ संमेलनांमध्ये भाग घेतला. सानिका शाश्वत शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी संशोधन आणि शेतकऱ्यांच्या पद्धतींमधील फरक कमी करत आहे. ती शेतीमध्ये महिलांना सक्षम बनवण्याबद्दल उत्साही आहे. २०२५ मध्ये तिला गोदरेज अ‍ॅग्रोव्हेट महिला कृषी शिष्यवृत्ती कार्यक्रमातून शिष्यवृत्ती मिळाली. सानिका म्हणते की, “२०२५ ची शिष्यवृत्ती मिळाल्याने माझ्या शिक्षणावर लक्षणीय परिणाम झाला आहे, ज्यामुळे मी माझे ध्येय साध्य करण्याच्या जवळ पोहोचली आहे. ही शिष्यवृत्ती केवळ आर्थिक मदतीपेक्षा जास्त आहे; ती माझ्या भविष्यातील गुंतवणूक आहे, ज्यामुळे मला नवीन कौशल्ये आत्मसात करता येतात आणि भारतातील शेतीवर परिणाम करण्यासाठी वैयक्तिक विकासाच्या संधींचा पाठपुरावा करता येतो.” सानिकाने जून २०२३ मध्ये गोदरेज अ‍ॅग्रोव्हेटसोबत एक महिन्याचा फाली माजी विद्यार्थी इंटर्नशिप प्रोग्राम देखील पूर्ण केला.

१७) शर्वरी जंगथे (वेणीकोठा, ता. कळंब, जि. यवतमाळ) :- शर्वरीने २०१९ ते २०२१ पर्यंत फाली (FALI) ६ आणि ७ मध्ये भाग घेतला. कृषीमध्ये बीएससी आणि जीएव्हीएल इंटर्नशिपसह, शेतकऱ्यांना उत्पादकता वाढविण्यास मदत करण्यासाठी ती स्वतःचा उद्योग सुरू करू इच्छिते. शर्वरीने अकोला येथील डॉ. पीडीकेव्ही PDKV विद्यापीठाशी संलग्न असलेल्या वर्धा येथील पिपरी येथील बजाज कृषी महाविद्यालयातून कृषी विषयात बी.एससी. पदवी प्राप्त केली आहे. जून २०२४ मध्ये तिने FALI माजी विद्यार्थी इंटर्नशिप कार्यक्रमांतर्गत जैन इरिगेशनसोबत चार आठवड्यांचा इंटर्नशिप कार्यक्रम पूर्ण केला. शेतीच्या आधुनिकीकरणावरील या इंटर्नशिप दरम्यान, शर्वरीला ठिबक सिंचन, टिश्यूकल्चर आणि कार्यक्षम कृषी पद्धतींचा वापर यासह आधुनिक शेती तंत्रांची ओळख झाली. शर्वरीचे ध्येय स्वतःचा कृषी व्यवसाय सुरू करणे आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करण्याचे फायदे, तिच्या समुदायातील कृषी उत्पादकता सुधारणे याबद्दल शेतकऱ्यांना शिक्षित करणे आहे.

१८) श्रद्धा शिर्के( भिकोबानगर, ता. बारामती, जि. पुणे) :- श्रद्धाने २०१७ ते २०१९ पर्यंत फाली (FALI) ४ आणि ५ मध्ये भाग घेतला. रॅलिस येथून फली माजी विद्यार्थी शिष्यवृत्तीसह कृषी विषयात बीएससी करत आहे, एमबीए करू इच्छित आहे आणि तिची कृषी सल्लागार व्यवसाय उभारण्याची योजना आहे. श्रद्धा आणि तिच्या टीमने शेवगा (ड्रमस्टिक) पावडरवरील त्यांच्या प्रकल्पासाठी (FALI) ५ कन्व्हेन्शनमध्ये व्यवसाय योजना स्पर्धा जिंकली. ती फलटण येथील श्रीमंत शिवाजीराजे हॉर्टिकल्चर कॉलेजमध्ये (फलटण) फलोत्पादनात बीएससी करत आहे. शारदाला २०२२ मध्ये रॅलिस इंडियाने पाठिंबा दिलेली फाली माजी विद्यार्थी शिष्यवृत्ती मिळाली.

फालीमुळे श्रद्धाला शेतीत रस निर्माण झाला आणि तिने बीएससी हॉर्टिकल्चरचा अभ्यास करण्यास प्रवृत्त केले. शेतकऱ्यांना सल्लागार सेवा प्रदान करणारा शेतीशी संबंधित व्यवसाय सुरू करण्याचे उद्दिष्ट ठेवून ती एमबीए करून आपले शिक्षण पुढे नेण्याची योजना आखत आहे. व्यवसाय योजना स्पर्धा जिंकणे आणि २०२२ मध्ये फाली माजी विद्यार्थी स्कॉलर म्हणून निवड होणे हे महत्त्वाचे टप्पे होते. आता, ती भारतीय शेतकऱ्यांवर सकारात्मक परिणाम करण्यासाठी तिचे ज्ञान आणि कौशल्ये वापरत आहे.

१९) सोमेश्वर सार्वे आणि सानिया सार्वे, भाऊ आणि बहीण (शिवणी, ता. लखानी, जि. भंडारा) :- सोमेश्वर सार्वेने २०१४ ते २०१५ पर्यंत फाली १ संमेलनामध्ये भाग घेतला, म्हणजेच ते फालीचे पहिले वर्ष होते. सानिया सार्वेने २०१९ ते २०२१ पर्यंत फाली ६ आणि ७ संमेलनामध्ये भाग घेतला. सानिया फालीमध्ये असताना स्वतःच्या गायी आणि गावातून दूध संकलन करून रिलायन्ससोबत करार करून एक यशस्वी दुग्ध व्यवसाय उभारला. सोमेश्वरने २०२० मध्ये पशुवैद्यकीय शास्त्रात डिप्लोमा पूर्ण केला आहे. सानियाने २०२४-२०२५ मध्ये ११ वी उत्तीर्ण केली.

सानिया अजूनही फालीमध्ये सहभागी असताना २०१९ मध्ये सार्वे भावंडांनी संगणकीकृत दूध संकलन केंद्राची स्थापना केली. भावंडांनी त्यांच्या कुटुंबाचा दुग्ध व्यवसाय बदलला. सुरुवातीला, त्यांचे वडील, जे एक उपजीविका करणारे भातशेती करणारे होते, त्यांच्याकडे फक्त दोन म्हशी होत्या. दुग्धव्यवसायाच्या भवितव्यावर विश्वास असलेल्या सोमेश्वरने कर्जासाठी अर्ज केला आणि चार म्हशी आणि दोन गायी खरेदी केल्या, ज्यामुळे दुग्ध उत्पादन वाढले. २०१९ मध्ये, रिलायन्सने त्यांची उत्पादकता ओळखली आणि त्यांच्या गावातील लहान दुग्ध उत्पादक शेतकऱ्यांकडून दुग्ध संकलन आयोजित करण्यासाठी त्यांच्यासोबत भागीदारी केली. रिलायन्सने घाऊक दरात उपकरणे आणि पशुखाद्य पुरवले. भावंडांनी स्थानिक शेतकऱ्यांना चारा विकला, दूध गोळा केले आणि दर्जेदार दर्जा सुनिश्चित केला. २०२४-२५ मध्ये त्यांनी दिनशॉ आणि बन्सी डेअरी फूडला दूध पुरवून ४.५ लाख रुपयांचा नफा मिळवला. सानिया शेतकऱ्यांना प्राण्यांच्या आजारांवर आणि काळजीबद्दल देखील शिक्षित करते. तिची कौशल्ये वाढवून ती पशुवैद्यकीय विज्ञानाचा अभ्यास करण्याची योजना आखत आहे. सानिया (फाली) FALI ११ अधिवेशनात सहभागी झाली होती.

२०) वैष्णवी पाटील (खिरोदा, ता. रावेर, जि. जळगाव) :- २०२०-२१ मध्ये वैष्णवीने FALI ७ मध्ये भाग घेतला होता. तिचे ध्येय संगणक विज्ञान अभियांत्रिकीमध्ये बीटेक करणे व शेतीमध्ये नवीन तंत्रज्ञानाची ओळख करून देणे हे आहे.  फाली (FALI) आणि संगणक विज्ञानातील तिच्या कौशल्यामुळे, वैष्णवी भारतीय शेतकऱ्यांना आधार देणारे नाविन्यपूर्ण तंत्रज्ञान विकसित करण्याचे उद्दिष्ट ठेवते. कृषी ज्ञान आणि आधुनिक तांत्रिक कौशल्ये एकत्रित करून, तिला शेती पद्धती वाढवणारे आणि उत्पादकता वाढवणारे उपाय तयार करण्याची आशा आहे.

२१) विशाल माळी (काळेढोण, ता. खटाव, जि. सातारा) :- विशालने २०१७ ते २०१९ पर्यंत FALI ४ आणि ५ या दोन संमेलनांमध्ये भाग घेतला.  तो फलोत्पादनात बी.एससी करत आहे आणि कृषी विस्तार अधिकारी होण्याची योजना आखत आहे. विशालने २०१९ च्या फाली (FALI) इनोव्हेशन स्पर्धेत दाखवलेल्या मातीतील ओलावा सेन्सर वापरून स्वयंचलित सौर सिंचन प्रणाली डिझाइन केली. सौर ऊर्जेचा वापर करून, आर्डूइनो-आधारित प्रणाली मातीतील ओलावा पातळी कमी झाल्यावर पंप सक्रिय करते. त्याच्या टीमने फाली (FALI) संमेलनात अ‍ॅग्टेक इनोव्हेशन स्पर्धेत चौथे पारितोषिक जिंकले. तो एमपीकेव्ही विद्यापीठ राहुरीच्या काश्त येथील सरकारी हॉर्टिकल्चर कॉलेजमध्ये हॉर्टिकल्चरमध्ये बीएससी करत आहे. त्याला फाली माजी विद्यार्थी शिष्यवृत्ती कार्यक्रमांतर्गत गोदरेज अ‍ॅग्रोव्हेटकडून पूर्ण शिष्यवृत्ती मिळाली आहे. विज्ञानात १२वी पूर्ण केल्यानंतर, विशालने फाली माजी विद्यार्थी इंटर्नशिप प्रोग्राममध्ये गोदरेज अ‍ॅग्रोव्हेट येथे इंटर्नशिप केली, ज्यामुळे त्याचे कौशल्य वाढले. विशालचे उद्दिष्ट भारतीय शेतकऱ्यांची सेवा करून सरकारी कृषी अधिकारी बनण्याचे आहे.